نگاهی به سوره فاتحه
امام ابن قیم جوزی / ترجمه: ابوعامر
انسان دارای دو نیرو است:
نیروی علمی نظری و نیروی عملی ارادی و سعادت او موقوف است بر کامل کردن این دو.
تکمیل قدرت علمی کامل نمی شود مگر با معرفت خداوند آفریننده و آشنایی با اسماء و صفات او و دانستن راهی که به او منتهی می شود و همچنین دانستن آفات این راه و شناخت نفس و معرفت عیوب آن؛
بوسیله این معارف پنجگانه کمال قدرت علمی در انسان حاصل خواهد شد. داناترین انسانها آنهایی هستند که نسبت به این معارف آگاهتر باشند.
و تکمیل قدرت عملی و ارادی ممکن نیست مگر با مراعات حقوق خداوند متعال بر بندگانش و انجام آن حقوق با اخلاص و صدق و نصح (خیر خواهی) و احسان و متابعت و با در نظر داشتن منت خداوند بر انسان و تقصیر انسان در ادای حق خداوند، زیرا انسان مسلمان از ملاقات با خداوند با اعمال اندک خود شرم دارد و می داند این اعمال کمتر از آنی هستند که شایسته ذات خداوند باشند و می داند برای کامل نمودن این دو نیرو (علمی و عملی) تنها به استعانت از الله نیاز دارد زیرا تنها الله است که می تواند او را به صراط مستقیم که اولیا و خاصان خود را بدان رهنمون ساخته، هدایت نماید و او را از انحراف و خروج از صراط مستقیم باز دارد، که (این انحراف) یا به علت فساد در قدرت علمی اتفاق می افتد و فرد را به ضلال (گمراهی) می کشاند و یا ممکن است در قدرت عملی رخ دهد و فرد را گرفتار غضب (خشم) الهی کند.
کمال انسان و سعادت او ممکن نمی شود مگر با مجموع این امور و سوره “فاتحه” تمام این موارد را به نحو کامل به نظم در آورده است:
[الحمد لله رب العالمین * الرحمن الرحیم * مالک یوم الدین] اصل اول را شامل می شود: “معرفت پروردگار و معرفت أسماء و صفات و افعال او” و نامهای خداوند که در این سوره ذکر شده اند، اصول اسماء الحسنی هستند: “الله” و “الرب” و “الرحمن”.
اسم الله متضمن صفات الوهیت است و “الرب” متضمن صفات ربوبیت و “الرحمن” متضمن صفات احسان و جود و بر (نیکی) و معانی تمام نامهای خداوند بر محور این سه اسم استوار است.
[ إیاک نعبد و إیاک نستعین ] متضمن شناخت راهی است که به او منتهی می شود و پیمودن این راه ممکن نیست مگر با عبادت او به تنهایی (بدون شریک) با کارهایی که رضایت و محبت او را به دست آورد و همچنین استعانت از او برای انجام این عبادات.
[ إهدنا الصراط المستقیم ] متضمن این مطلب است که هیچ راهی بسوی سعادت او نیست مگر با استقامت بر راه (صراط) مستقیم و هیچ راهی برای استقامت وجود ندارد مگر با هدایت خداوند.
[ غیر المغضوب علیهم و لا الضالین ] بیانگر دو راه انحرافی است که بر دو سوی راه راست قرار دارند و انحراف به یکی از این دو سو به معنای “گمراهی” (ضلال) یعنی فساد علم واعتقاد، و یا به دست آوردن خشم الهی (المغضوب علیهم) که به سبب فساد اراده و عمل است، خواهد بود.
[بدین ترتیب می بینیم] اول این سوره “رحمت” ، وسط آن “هدایت”، و پایان آن “نعمت” است.
و [همچنین به این نتیجه خواهیم رسید که] سهم بنده از نعمت به اندازه سهم او از هدایت است و سهم او از هدایت به اندازه سهم او از رحمت است. در اینجا همه چیز به نعمت و رحمت الهی منتهی می شود و نعمت و رحمت از لوازم ربوبیت الله است و خداوند نیست مگر رحیم و منعم و اینها از موجبات الوهیت او می باشند زیرا تنها او اله حق می باشد اگر چه منکرین انکار کنند و یا مشرکین رویگردان شوند.
پس هرکه معانی سوره فاتحه را به درستی از نظر علم و معرفت و از نظر عمل و حال به درستی محقق سازد توانسته است به کمال خود دست یابد و آنگاه عبودیت و بندگی او، بندگی خواص و مقربین خواهد بود…
————————————————————
منبع:
الفوائد_الإمام شمس الدین أبی عبد الله بن قیم الجوزیة
سلام دوستان با پست جدید به روزیم به ما هم سر بزنید.